Hodowcy bydła w swoich stadach często spotykają się z chorobami żołądka krów. Jedną z nich jest przemieszczenie trawieńca. Co to jest trawieniec? Dlaczego dochodzi do jego przemieszczenia? Jakie są jego objawy? Czy można zapobiec temu schorzeniu, a także jak je leczyć? Odpowiedzi na te wszystkie pytania znajdziecie w tym artykule.  

TRAWIENIEC – CO TO JEST?
Bydło domowe należy do podrzędu przeżuwaczy. Są to zwierzęta roślinożerne, dlatego budowa układu pokarmowego musi być dostosowana do tego rodzaju pokarmu i różni się znacznie od układu pokarmowego zwierząt mięsożernych czy wszystkożernych. Żołądek przeżuwaczy składa się z czterech komór: trzech przedżołądków – żwacz, czepiec, księgi oraz żołądka właściwego – trawieńca. Przeżuwacze połykają nieprzeżuty pokarm roślinny, którego same nie potrafią strawić, trafia on do przedżołądków, gdzie pokarm fermentują symbiotyczne mikroorganizmy, a gdy zwierzęta się nie pasą wraca do jamy gębowej, gdzie ulega przeżuciu. Trawienie właściwe odbywa się w trawieńcu, który budową i funkcją odpowiada żołądkowi ludzkiemu.

DLACZEGO TRAWIENIEC ULEGA PRZEMIESZCZENIU?
Czynnikiem sprzyjającym przemieszczaniu trawieńca jest budowa anatomiczna trawieńca. Jedynie część wpustowa jest ustalona, natomiast część środkowa i dystalna posiadają luźną krezkę (błona utrzymująca narządy wewnętrzne), co umożliwia przesuwanie się trawieńca w jamie brzusznej.   

Wyobraźmy sobie, że trawieniec jest workiem o pojemności 10-20 litrów. Jeśli zajdą okoliczności, w których ten worek wypełni się gazem, podobnie jak balonik dziecięcy będzie podążał do góry – gdy tylko będzie miał na to miejsce.

Położenie trawieńca/przemieszczenie trawieńca lewostronne

 

Aby doszło do przemieszczenia zwykle zachodzi przynajmniej jedno z dwóch zjawisk:
1. żwacz (przedżołądek o objętości ok. 120-180 l) przestaje być naturalną przeszkodą wędrówki trawieńca do góry:

• na skutek niedostatecznego wypełniania żwacza – zmniejszona ilość pobieranej paszy lub zbyt duży udział pasz treściwych w stosunku do pasz objętościowych,
• na skutek wypełnienia przez żwacz przestrzeni po obkurczającej się macicy – po porodzie na skutek powstania pustej przestrzeni w jamie brzusznej, szczególnie po ciąży bliźniaczej lub gdy cielę było znacznych rozmiarów w stosunku do matki. Macica ulega inwolucji (kurczy się), żwacz przesuwa się w jej miejsce, a zgazowany, często atoniczny trawieniec unosi się w przestrzeń podżebrową z jednej strony a żwacz z drugiej. Najczęściej między 1 a 4 tygodniem po wycieleniu;

2. trawieniec staje się atoniczny (osłabiona kurczliwość lub jej brak) – predysponują do tego:

• brak lub niedobór w paszy odpowiedniej jakości i długości włókna (należy zwrócić uwagę na ten czynnik, jeśli w Twoim stadzie często występują przemieszczenia),
• hipokalcemia (im więcej krowa przebyła laktacji i jest bardziej wydajna, tym większe jej prawdopodobieństwo),
• zaburzenia metaboliczne – np. ketoza czy kwasica,
• toksemia – np. na skutek ostrego zapalenia macicy,
• stres – np. związany ze zmianą grupy produkcyjnej.

MITY
Wbrew panującej wśród hodowców opinii, okres poporodowy nie jest to jedyny czas, w którym dochodzi do przemieszczenia trawieńca. Często zdarzało nam się potwierdzać przemieszczenia trawieńca u krów cielnych, często wysoko. Nie jest też prawdą, że do tego schorzenia dochodzi jedynie u samic po porodzie. Diagnozowaliśmy to zjawisko zarówno u jałówek, byków, a nawet cieląt.

Na częstotliwość przemieszczeń trawieńca w stadzie mogą mieć wpływ czynniki, których pierwotnie moglibyśmy nie powiązać z tą jednostką chorobową. Będą to w większości wszelkie sytuacje, w których krowa zaraz po porodzie nie pobiera odpowiedniej ilości i jakości paszy, takie jak:

• kulawizna – niechęć do podchodzenia do stołu paszowego,
• brak miejsca przy stole paszowym – krowy słabsze są odganiane,
• brak wolnych legowisk – krowa nie ma możliwości przeżuwania na leżąco,
• zbyt duże otłuszczenie krowy (wchodząc w zasuszenie BCS powinno wynosić ok. 3,5 i nie powinno ulec zmianie więcej niż 0,5),
• stresująca obsługa krów,
• inne czynniki obniżające dobrostan.

JAKIE RODZAJE PRZEMIESZCZEŃ WYRÓŻNIAMY?

Lewostronne przemieszczenie trawieńca występujące najczęściej ok. 80-90% przypadków. Przeżywalność prawidłowo leczonych krów sięga 95%.

Prawostronne przemieszczenie trawieńca występuje zdecydowanie rzadziej – 10-20% przypadków. Utrzymanie przy życiu takiej krowy jest zdecydowanie trudniejsze. Powodem jest często występujący wraz z przemieszczeniem skręt trawieńca, prowadzący do bardzo dużych zaburzeń w krążeniu. W takim przypadku po otwarciu powłok jamy brzusznej widoczne są granatowe niemal czarne elementy trawieńca. Trawieniec w takim stanie nawet po repozycji nie ma możliwości powrotu do normalnego funkcjonowania, dlatego taką krowę należy poddać eutanazji.

W pracy terenowej spotykamy się również z trzecim rodzajem przemieszczenia, rzadko opisywanym w literaturze – przemieszczeniem wędrującym. Przy tym rodzaju przemieszczenia pomiędzy typowymi objawami choroby występują okresy samoistnego powrotu do „zdrowia” i znów nasilającą się chorobą. W badaniu klinicznym objawom chorobowym towarzyszy charakterystyczny wypuk trawieńca, a powrotom do zdrowia jego brak i tak na zmianę. Zaznaczyć trzeba jednak, że kondycja krowy mimo powrotów do funkcjonowania zwykle się pogarsza, aż do stanu krytycznego. Dlatego też, jeśli obserwujemy wahania w apetycie u swojej krowy, należy przeprowadzić badanie kliniczne.

JAK ROZPOZNAĆ PRZEMIESZCZENIE TRAWIEŃCA?
Objawy przemieszczenia trawieńca nie są specyficzne. Najczęściej jednak występuje:

• niechęć do pobierania pasz treściwych – jeśli cokolwiek jedzą to raczej pasze objętościowe, np. dobrej jakości siano,
• wyraźny spadek produkcji mlecznej, często do poziomu 3-5 litrów,
• kał jest bardzo zróżnicowany – od twardego i gęstego (obserwowanego często przy ketozie) po zwykle luźny, wręcz wodnisty, cuchnący,
• czasami widoczne jest uwypuklenie górnej prawej lub lewej strony powłok brzusznych, w zależności od rodzaju przemieszczenia,
• przy przemieszczeniu prawostronnym czasami obserwowane są bóle kolkowe, postękiwanie oraz łukowato wygięty grzbiet.

Jednoznaczne rozpoznanie daje przeprowadzenie badania klinicznego, w którego postępowaniu lekarz, osłuchując stetoskopem powłoki brzuszne, stwierdza charakterystyczny metaliczny wypuk świadczący o zgazowaniu trawieńca i jego nieprawidłowej lokalizacji.

Lekarz osłuchujący stetoskopem powłoki brzuszne

CZY MOŻNA ZAPOBIEGAĆ PRZEMIESZCZENIOM TRAWIEŃCA?
Hodowcy często pytają: co można zrobić, aby uniknąć przemieszczeń trawieńca? Jak wcześniej wspominaliśmy, czynników predysponujących do wystąpienia tego schorzenia jest dużo i nie ma jednego cudownego zapobiegawczego sposobu. Wiadomo jednak co można robić, aby ograniczyć to zjawisko:

• Należy unikać pasz treściwych u krów zasuszonych, a po porodzie zapewnić im odpowiednią ilość włókna.
• Nie zapasać krów w czasie zasuszenia (BCS na poziomie 3,5 +/- 0,5).
• Podawanie przeznaczonego do tego celu pójła poporodowego rozpuszczonego w letniej wodzie 34- 39 st. C w ilości ok 25-45l (popularne podawanie cukru do wody nie jest wskazane, ponieważ predysponuje
• do wystąpienia kwasicy).
• Unikanie sytuacji stresowych takich jak: transport, zmiana stanowiska lub grupy technologicznej, niedostateczną ilością miejsca przy stole paszowym czy latem zbyt wysoką temperaturą w oborze.
• Szybkie reagowanie na jakikolwiek odstępstwa od normalnego apetytu czy spadki produkcji mlecznej, ponieważ wszelkie choroby okresu okołoporodowego mogą przyczynić się do przemieszczeń trawieńca.

JAK WYLECZYĆ PRZEMIESZCZENIE TRAWIEŃCA?

Można wyróżnić dwa rodzaje leczenia:
1. bezinwazyjne – niewymagające interwencji chirurgicznej
   a) wpompowanie do żwacza znacznych ilości letniej wody ok. 30-40l wraz z preparatami leczniczymi (skuteczność na poziomie 30-40%)
   b) przewiezienie krowy po wyboistej drodze (skuteczność na poziomie 20-30%). UWAGA! – ryzyko przemieszczenia trawieńca na prawą stronę!
    c) położenie krowy na prawym boku i odczekanie 5-10 min, tak aby trawieniec mógł się samoczynnie odgazować (skuteczność na poziomie 10-15%)

2. inwazyjne – wymagające interwencji chirurgicznej
   a) metoda trokarowania – polega na położeniu krowy na grzbiecie, wymasowaniu trawieńca w jego fizjologiczne położenie, a następnie przyszyciu go przy pomocy zawleczek (skuteczność na poziomie 94% – statystyki własne)
      zalety:

• stosunkowo niski koszt
• szybkość wykonania zabiegu – nie bez znaczenia dla zwierzęcia
• metoda mało inwazyjną
• nie ma potrzeby podawania antybiotyków – brak okresu karencji na mleko i tkanki jadalne

      wady:

• brak możliwości oceny stanu trawieńca
• brak pewności uchwycenia trawieńca w jego najbardziej optymalnym miejscu

     b) metody operacyjne – istnieje wiele technik operacyjnych różniących się od siebie miejscem, sposobem fiksacji trawieńca, używanym sprzętem chirurgicznym, a nawet ilością potrzebnych chirurgów
      zalety:

• możliwość oceny stanu trawieńca
• możliwość przyszycia trawieńca w najbardziej optymalnej pozycji

      wady:

• zabieg jest kosztowny
• ryzyko powikłań pooperacyjnych
• konieczność zastosowania antybiotykoterapii osłonowej i wynikający z tego faktu okres karencji na mleko i tkanki jadalne

Wyboru metody przeprowadzonego postępowania indywidualnie do sytuacji dokonuje lekarz, oceniając stan zdrowia zwierzęcia oraz okoliczności współistniejące.